Het Onroerenderfgoeddecreet introduceerde het beheersplan als leidraad voor onderhoud en restauratie van een beschermd monument of een beschermde site. Het schetst de historische evolutie van het goed, beschrijft de bestaande toestand, duidt de erfgoedwaarden en geeft een beheersvisie voor een tijdsspanne van 24 jaar met de daaraan gekoppelde werken.
Een beheersplan is nodig
- voor de erkenning van ZEN-erfgoed - dat is erfgoed Zonder Economisch Nut -, open erfgoed en cultuurgoederen;
- voor een erfgoedpremie aan goederen in een cultuurhistorisch landschap, een beschermd stads- of dorpsgezicht of binnen een UNESCO-zone;
- bij combinatie van twee gespecialiseerde werken, bijvoorbeeld de restauratie van muurschilderingen en glasramen;
- voor het afsluiten van een meerjarenpemieovereenkomst;
- of in geval van verminderde registratierechten.
(Bouw)historisch onderzoek doet de geschiedenis van gebouwd erfgoed herleven. Aan de hand van archiefstukken, literatuur, historische kaarten en iconografische bronnen wordt het verhaal van een gebouw of site gereconstrueerd en gelinkt aan sporen ter plaatse, zoals een gedicht venster, resten van verflagen of de fundering van een folie in een park. Op die manier kunnen erfgoedelementen, erfgoedkenmerken en erfgoedwaarden bepaald en geduid worden. De resultaten van het onderzoek worden vertaald in aanbevelingen voor het behoud van waardevolle elementen die het kader vormen waarbinnen ingrepen kunnen gebeuren.
Een erfgoedtoets onderzoekt de geschiedenis en de erfgoedwaarden van vastgesteld erfgoed en moet dienen als afwegingskader bij voorgenomen sloop of grondige verbouwing. Dit stelt de vergunningverlenende overheid in staat de impact van de werken op de erfgoedwaarden in te schatten en een gemotiveerde beslissing te nemen. De uitwerking van een erfgoedtoets verloopt via de richtlijn van het agentschap Onroerend Erfgoed.
Om een gefundeerd gemeentelijk erfgoedbeleid te voeren of voor de opmaak van een ruimtelijk uitvoeringsplan is een gebiedsdekkende inventaris van het waardevol erfgoed essentieel. Voor sommige gemeenten in Vlaanderen - voornamelijk in Vlaams-Brabant, delen van Limburg en Oost-Vlaanderen - is de inventaris van het bouwkundig erfgoed, opgemaakt door de Vlaamse overheid, niet meer actueel. In dat geval is herinventarisatie aangewezen.